سنتور ساز سنتی و اصیل ایرانی است که ساخت آن را به فیلسوف بزرگ، فارابی نسبت می دهند. سنتور به شکل ذوزنقه است که در دسته سازهای زهی مضرابی (زخمه ای) قرار می گیرد.
سنتور می تواند در اندازه های مختلف ساخته شود، اما نوع متداول و امروزی آن، دو ردیف 9تایی خرک دارد که سیم ها روی آن قرار می گیرند که به نام ساز 9 خرک معروف است. سنتور از قسمت های مختلف تشکیل شده است که اجزای اصلی آن عبارتند از : جعبه صوتی، خرک، گوشی، سیم گیر و سیم. جنس چوب سنتور معمولا از گردو، توت و آزاد است و با دو مضراب چوبی نواخته می شود. با توجه به آنکه نمی توان هیچ سازی را به صورت کلی با صفت آسان معرفی کنیم، اما سنتور را در ابتدای آموزش می توان جزء سازهایی دانست که در دسته سازهای آسان قرار می گیرد و این موضوع را می توان از چند جهت مورد بررسی قرار داد.
یکی از مشکلات انواع سازها که نوازنده و هنرجو در ابتدای کار با آن مواجه می شود، گرفتن ساز و کنترل آن است که عموما یا روی پا و یا روی شانه قرار می گیرد که این مسئله می تواند هنرجو را در ابتدای راه به جهت کنترل ساز دچار مشکل کند.
مورد دیگر این است که در اکثر سازها نوازنده برای خلق ملودی باید دو کار انجام دهد. مثلا در ویولن با یک دست آرشه بکشد و با دست دیگر انگشت گذاری انجام شود یا در تار با دستی مضراب زده و با انگشتان دست دیگر پرده ها گرفته شود، اما در ساز سنتور، نوازنده در این دو مورد ذکر شده، کارش کمی آسان تر است.
از نگاه دیگر کودکانی که دوره بلز را گذرانده باشند، از جهت شباهت اجرایی سنتور و بلز، ارتباط بهتری با سنتور برقرار میکنند. اینها که گفته شد،تنها دلایلی مختصر از آسانی ساز سنتور،در شروع یادگیری و دوره ی ابتدایی آموزش است، که همان طور که در ابتدا گفته شد، در واقع هیچ سازی نیست که از لحاظ یادگیری بتوان عنوان ساز آسان، بر آن نهاد.
ساز سنتور با توجه به مواردی که گفته شد، مشکلات و سختی های مختص به خود را دارد که این دشواریها نوازنده را بخصوص، در دوره ی عالی و فوق عالی به چالش می کشد. یکی از موانع پیش روی نوازنده سنتور، وجود رابطی بین نوازنده و ساز است که مضراب نام دارد. نوازنده سنتور مانند نوازنده ویولن و تار، نمی تواند ساز را در آغوش گرفته و لمس کند که این مسئله به گفته استاد کسایی، از جهت بیان احساس نوازنده و منتقل کردن آن از رابطی به نام مضراب به ساز، این ساز را در دسته سازهای سخت قرار دادند که این احساس باید از نوازنده به مضراب و از مضراب به ساز منتقل شود.
دلیل دیگری که نوازنده سنتور را همیشه با مشکل مواجه می کند، تعداد زیاد سیم روی ساز از جهت کوک کردن ساز و دلیل دیگر، محدودیت کوک سنتور از جهت نت های متغیر که در سازهای دیگر در حین اجرا، نوازنده می تواند نت های متغیر را داشته باشد که در سنتور اینگونه نیست و از طرفی محدودیت کوک، نوازنده را با چالش تکنیک مواجه می کند.
ساز سنتور از قلمرو ایران به کشورهای مختلف راه یافته و با تغییرات اندک در شکل ظاهری، نام های مختلفی به خود گرفته است. سنتور در چین یان کین، در اروپای شرقی دالسیمر، در انگلستان باتر فلای ها، در آلمان و اتریش مک پر، در هندوستان سنتور، در کامبوج فی و در آمریکا زیتر، نام دارد.
از جمله بزرگان این ساز ملی که در حفظ و اشاعه ی آن بسیار کوشیده اند، می توان به استادان: رضا ورزنده، منصور صارمی، فضل اله توکل، مجید نجاهی، فرامرز پایور، پرویز مشکاتیان، پشنگ کامکار، رضا شفیعیان و اردوان کامکار، اشاره کرد.
مصطفی مومنیان
بهار 1400
